Onlangs is er door de sociologe en feministe Jolande Withuis een boek verschenen dat een biografie beoogt te zijn over de geliefde vorstin Juliana. De belangrijkste bron ontbreekt: het Koninklijk Huisarchief. Ook zijn bij het schrijven van het kloeke werk geen familieleden van de voormalige vorstin geraadpleegd. Zij hadden wellicht antwoord kunnen geven op enkele prangende vragen. De schrijfster heeft ervoor gekozen om zelf de boer op te gaan bij het zoeken naar informatie. Ze is daarbij gestoten op deels eenzijdige briefwisselingen van nazaten van enkele vriendinnen van de oud-vorstin.

door F.J.A.M. van der Helm

Het spreekt voor zich dat dergelijk bronnenmateriaal ongetwijfeld mooie informatie kan bevatten over Juliana en hoe ze in bepaalde gevallen dacht. Juliana’s creatieve en filosofische wijze van schrijven, zoals we dat kennen uit haar Kerstredes, was vaak voor tweeërlei uitleg vatbaar. De rationele manier, zo van: wat staat, dat staat. Maar belangrijker was om bij Juliana tussen de regels door te lezen. Als staatshoofd kon ze eenvoudigweg niet openlijk haar visie op bepaalde zaken ten beste geven. Daarom had ze zich een filosofische manier van schrijven eigen gemaakt, waarin ze in bepaalde vergelijkingen (anderen noemen het raadsels of zelfs verward) sprak. Het bordes was de stoep. Het paleis was haar huis. Haar glazen paleis, waarin de buitenwereld van verre. mensen zagen lopen, waren voor hen niet meer dan schimmen die werden waargenomen en die mensen van allerlei woorden in de mond duwden. Zuchtend zou ze zeggen, ik parafraseer: Hoe anders is het voor liefhebbers van de nuchtere waarheid, hoe de werkelijkheid is. Juliana is niet zo gemakkelijk in een brief te vangen. Ook niet in meerdere brieven, hoe boeiend, waardevol en aanvullend dergelijk materiaal ook kan zijn.

Wilhelmina

Het is buitengewoon moeilijk om over de liefde tussen echtelieden te schrijven of over een Greet Hofmansaffaire wanneer de hoofdrolspelers er niet meer zijn. Wat weten we eigenlijk van de occulte Greet? Gek eigenlijk, dat er nooit een levensloop is geschreven over de vrouw die de gemoederen van volk en vaderland zo heeft beziggehouden. Een belangrijke hoofdrolspeler bij de Greet Hofmanszaak ontbreekt: Wilhelmina. Ook moeder Wilhelmina was vanaf het begin bij de club rond Greet Hofmans. Ook zij heeft de invloed ervaren van deze gebedsgenezeres, die door Bernhard bij Van Heeckeren vandaan is gehaald. Cees Fasseur schreef niet over Wilhelmina’s kijk op de commissie Beel, die onderzoek verrichtte naar de invloed van Hofmans op het doen en denken op Juliana. Toen ik Fasseur er eens over aansprak, zei hij me “Wilhelmina’s visie is niet belangrijk; die was allang afgetreden”. Zeker áls koningin had Wilhelmina niets te zeggen over hetgeen Beel had neergeschreven, maar wat haar ‘innig geliefd kind’ werd aangedaan zal haar zeker áls moeder bekommerd hebben. Nam Wilhelmina het op voor haar dochter, wat ik vermoed, of bleef ze in de schaduw. Kon Wilhelmina haar invloed nog aanwenden en hoever kon die gaan? Dat is belangrijk om te weten hoe geïsoleerd Juliana nu werkelijk stond in deze zaak. Publiek bekend is dat Beatrix en Irene minder gecharmeerd waren van deze byzondere vrouw, maar onbekend is òf én in hoeverre deze pubermeisjes gestuurd werden door de houding van hun vader. Wat was het moment dat Hofmans bij Bernhard in ongenade viel? Laten we niet vergeten dat, de Hofmansaffaire een mooie afleiding voor hem was vanwege zijn buitenechtelijke escapades. Terwijl Juliana zich bezighield met de ogen van haar kleuter, vertoefde Bernhard aan de andere kant van de Oceaan, waar in de zomer van 1952 zijn Alice de Bielefeld werd geboren. Hoe stond Wilhelmina tegenover deze man, waar ze eens zo enthousiast over was. De rol van Wilhelmina wordt zo vaak weggelaten bij de huwelijksproblemen van Juliana en Bernhard, die er ongetwijfeld zijn geweest. Helaas heeft Fasseur deze zaak nooit aan de orde gesteld in zijn boeken. Ook mevrouw Withuis blijft in dezen in gebreke.

Feministe

Withuis is bijna dagelijks op de vaderlandse televisie te zien. Zij geeft interviews in kranten en laat vooral horen hoe gesteld Juliana was op vrouwen. “Ze voelde zich het meeste op haar gemak onder vrouwen”. Dan komt telkens haar band met Eleonor Roosevelt op de proppen en vooral hoe voorbeeldig deze vrouw was voor Juliana. In hoeverre projecteert Withuis haar eigen vrouwenideeën op het leven van Juliana. Als jezelf geen afstand kan nemen van je eigen ideeën is het zo gevaarlijk ergens naartoe te schrijven. Ze probeert Juliana te winnen voor haar eigen feministische denkbeelden en dat is een verkeerd uitgangspunt als je een serieuze biografie wilt schrijven over Juliana. De veelzeggende ondertitel “Vorstin in een mannenwereld” geeft ten beste met welke intentie Withuis aan het zoeken en schrijven is geslagen. Daarbij is ze eerder als vooringenomen sociologe dan als historica te werk gegaan.